Адамдар жаш өткөн сайын мээнин иштешинин начарлашы айкын боло баштайт. 20-49 жаштагы адамдардын көпчүлүгү эс тутуму начарлаганда же унутчаактыкта когнитивдик функциянын төмөндөшүн байкай башташат. 50-59 жаштагылар үчүн когнитивдик функциянын төмөндөшү көбүнчө эс тутуму байкаларлык төмөндөй баштаганда байкалат.
Мээнин иштешин жакшыртуу жолдорун изилдөөдө ар кандай курактагы топтор ар кандай аспектилерге көңүл бурушат. 20-29 жаштагы адамдар мээнин иштешин жакшыртуу үчүн уйкуну жакшыртууга көңүл бурушат (44,7%), ал эми 30-39 жаштагы адамдар чарчоону азайтууга көбүрөөк кызыкдар (47,5%). 40-59 жаштагылар үчүн көңүл бурууну жакшыртуу мээнин иштешин жакшыртуунун ачкычы деп эсептелет (40-49 жаш: 44%, 50-59 жаш: 43,4%).
Жапониянын мээнин ден соолугу рыногундагы популярдуу ингредиенттер
Ден соолукту чыңдоо боюнча глобалдык тенденцияга ылайык, Жапониянын функционалдык азык-түлүк рыногу ден соолуктун айрым көйгөйлөрүн чечүүгө өзгөчө басым жасайт, мээнин ден соолугу маанилүү көңүл борборунда турат. 2024-жылдын 11-декабрына карата Жапонияда 1012 функционалдык азык катталган (расмий маалыматтарга ылайык), алардын 79у мээнин ден соолугуна байланыштуу болгон. Алардын ичинен GABA эң көп колдонулган ингредиент болгон, андан кийинлютеин/зеаксантин, гинкго жалбырагынын экстракты (флавоноиддер, терпеноиддер),DHA, Bifidobacterium MCC1274, Portulaca oleracea сапониндер, паклитаксел, имидазолидин пептиддери,PQQжана эрготионеин.
1. ГАБА
GABA (γ-аминобутир кислотасы) – бул протеиногендик эмес аминокислота, ал биринчи жолу 1949-жылы Стюард жана анын кесиптештери тарабынан картошканын тамыр тканында аныкталган. 1950-жылы Робертс жана башкалар сүт эмүүчүлөрдүн мээсинде глутамат декарбоксилазасы менен катализденген глутаматтын же анын туздарынын кайтарылгыс α-декарбоксилдениши аркылуу пайда болгон GABAны аныкташкан.
ГАМК сүт эмүүчүлөрдүн нерв системасында кеңири таралган маанилүү нейротрансмиттер. Анын негизги функциясы - нейрондук сигналдардын берилишин басаңдатуу менен нейрондордун дүүлүктүргүчтүгүн азайтуу. Мээде ГАМК аркылуу ингибирлөөчү нейротрансмиссия менен глутамат аркылуу козгоочу нейротрансмиссиянын ортосундагы тең салмактуулук клетка мембранасынын туруктуулугун жана кадимки нейрон функциясын сактоо үчүн абдан маанилүү.
Изилдөөлөр көрсөткөндөй, GABA нейродегенеративдик өзгөрүүлөрдү токтотуп, эс тутумду жана когнитивдик функцияларды жакшырта алат. Жаныбарларды изилдөө GABA когнитивдик төмөндөшү бар чычкандардын узак мөөнөттүү эс тутумун жакшыртып, нейроэндокриндик PC-12 клеткаларынын көбөйүшүнө өбөлгө түзөрүн көрсөтүп турат. Клиникалык сыноолордо GABA орто жаштагы аялдарда кан сары суусундагы мээден алынган нейротрофикалык фактордун (BDNF) деңгээлин жогорулатып, деменция жана Альцгеймер оорусунун коркунучун азайтаары көрсөтүлгөн.
Мындан тышкары, GABA маанайга, стресске, чарчоого жана уйкуга оң таасирин тийгизет. Изилдөөлөр көрсөткөндөй, GABA менен L-теаниндин аралашмасы уйкунун латенттүүлүгүн азайтып, уйкунун узактыгын көбөйтүп, GABA менен глутаматтын GluN1 рецепторунун суббирдиктеринин экспрессиясын жогорулатат.
2. Лютеин/Зеаксантин
Лютеинсегиз изопрен калдыктарынан турган кычкылтек менен байытылган каротиноид, тогуз кош байланышты камтыган каныкпаган полиен, ал белгилүү бир толкун узундуктарындагы жарыкты сиңирип жана чыгарат, бул ага уникалдуу түс касиеттерин берет.Зеаксантинлютеиндин изомери болуп саналат, шакекчедеги кош байланыштын абалы менен айырмаланат.
Лютеин жана зеаксантинторчо кабыктагы негизги пигменттер болуп саналат. Лютеин негизинен перифериялык торчо кабыкта, ал эми зеаксантин борбордук макулада топтолгон. Коргоочу таасирилютеин жана зеаксантинКөздөр үчүн дары-дармектер көрүүнү жакшыртууну, жашка байланыштуу макулярдык дегенерациянын (ЖБД), катарактанын, глаукоманын алдын алууну жана эрте төрөлгөн ымыркайларда ретинопатиянын алдын алууну камтыйт.
2017-жылы Джорджия университетинин изилдөөчүлөрү муну аныкташканлютеин жана зеаксантинУлгайган адамдардын мээсинин ден соолугуна оң таасирин тийгизет. Изилдөө көрсөткөндөй, катышуучулардын деңгээли жогору экен.лютеин жана зеаксантинсөз жуптарын эстеп калуу тапшырмаларын аткарууда мээнин активдүүлүгүнүн төмөндөшү байкалган, бул нейрондук натыйжалуулуктун жогору экенин көрсөтүп турат.
Мындан тышкары, бир изилдөөдө Omeo компаниясынын лютеин кошулмасы болгон Lutemax 2020 нейрон пластикасына катышкан жана нейрондордун өсүшү жана дифференциациясы үчүн абдан маанилүү болгон, ошондой эле окууну, эс тутумду жана когнитивдик функцияны жакшырткан маанилүү белок болгон BDNF (мээден алынган нейротрофикалык фактор) деңгээлин бир кыйла жогорулаткандыгы кабарланган.
(Лютеин жана зеаксантиндин структуралык формулалары)
3. Гинкго жалбырагынын экстракты (флавоноиддер, терпеноиддер)
Гинкго билобаГинкго тукумундагы жалгыз сакталып калган түр, көбүнчө "тирүү казылып алынган" деп аталат. Анын жалбырактары жана уруктары фармакологиялык изилдөөлөрдө кеңири колдонулат жана дүйнө жүзү боюнча эң кеңири колдонулган табигый дарылардын бири болуп саналат. Гинкго жалбырагынын экстрактысындагы активдүү кошулмалар негизинен флавоноиддер жана терпеноиддер болуп саналат, алар липиддерди азайтууга жардам берүү, антиоксиданттык таасирлер, эс тутумду жакшыртуу, көздүн чарчоосун басаңдатуу жана боордун химиялык жабыркашынан коргоо сыяктуу касиеттерге ээ.
Дүйнөлүк саламаттыкты сактоо уюмунун дары өсүмдүктөрү боюнча монографиясында стандартташтырылган деп көрсөтүлгөнгинкгожалбырак экстракттары 22-27% флавоноид гликозиддерин жана 5-7% терпеноиддерди камтышы керек, гинкгол кислотасынын курамы 5 мг/кг төмөн болушу керек. Японияда Ден соолук жана тамактануу азык-түлүк ассоциациясы гинкго жалбырагынын экстракты үчүн сапат стандарттарын белгилеген, анда флавоноид гликозидинин курамы кеминде 24% жана терпеноиддердин курамы кеминде 6% болушу керек, ал эми гинкгол кислотасынын курамы 5 ppmден төмөн болушу керек. Чоңдор үчүн сунушталган күнүмдүк керектөө 60 жана 240 мг ортосунда.
Изилдөөлөр көрсөткөндөй, плацебого салыштырмалуу стандартташтырылган гинкго жалбырагынын экстрактысын узак мөөнөттүү колдонуу эс тутумдун тактыгын жана ой жүгүртүү жөндөмүн кошо алганда, белгилүү бир когнитивдик функцияларды бир топ жакшырта алат. Андан тышкары, гинкго экстракты мээнин кан агымын жана активдүүлүгүн жакшыртары кабарланган.
4. DHA
DHA(докозагексаен кислотасы) – омега-3 узун чынжырлуу көп каныкпаган май кислотасы (ПКК). Ал деңиз азыктарында жана алардын азыктарында, айрыкча майлуу балыктарда көп кездешет, алар 100 граммга 0,68-1,3 грамм DHA берет. Жумуртка жана эт сыяктуу жаныбарлардан алынган азыктарда DHA аз өлчөмдө болот. Мындан тышкары, адамдын эмчек сүтүндө жана башка сүт эмүүчүлөрдүн сүтүндө да DHA бар. 65 изилдөөдө 2400дөн ашык аялдын катышуусунда жүргүзүлгөн изилдөөлөр көрсөткөндөй, эмчек сүтүндөгү DHAнын орточо концентрациясы жалпы май кислотасынын салмагынын 0,32% түзөт, ал 0,06% дан 1,4% га чейин өзгөрөт, ал эми жээктеги калктын эмчек сүтүндөгү DHA концентрациясы эң жогорку.
DHA мээнин өнүгүшү, функциясы жана оорулары менен байланыштуу. Кеңири изилдөөлөр көрсөткөндөйDHAнейротрансмиссияны, нейрондордун өсүшүн, синаптикалык пластикалыкты жана нейротрансмиттерлердин бөлүнүп чыгышын күчөтө алат. 15 рандомизацияланган көзөмөлдөнгөн сыноолордун мета-анализи көрсөткөндөй, күн сайын орточо эсеп менен 580 мг DHA кабыл алуу дени сак чоңдордо (18-90 жаш) жана жеңил когнитивдик бузулуусу барларда эпизоддук эс тутумду бир топ жакшырткан.
DHAнын таасир этүү механизмдерине төмөнкүлөр кирет: 1) n-3/n-6 PUFA катышын калыбына келтирүү; 2) M1 микроглия клеткаларынын ашыкча активдешүүсүнөн улам пайда болгон жашка байланыштуу нейросезгенүүнү басуу; 3) C3 жана S100B сыяктуу A1 маркерлерин төмөндөтүү менен A1 астроцит фенотипин басуу; 4) мээден келип чыккан нейротрофиялык фактор менен байланышкан киназа В сигнализациясын өзгөртпөстөн, proBDNF/p75 сигнал берүү жолун натыйжалуу басуу; жана 5) протеинкиназа В (Akt) мембранасынын транслокациясын жана активдешүүсүн жеңилдетүүчү фосфатидилсерин деңгээлин жогорулатуу менен нейрондордун жашоого жөндөмдүүлүгүн жогорулатуу.
5. Бифидобактерия MCC1274
Көп учурда "экинчи мээ" деп аталган ичеги мээ менен олуттуу өз ара аракеттенишээри далилденген. Ичеги автономдуу кыймылга ээ орган катары мээнин түздөн-түз көрсөтмөсүз өз алдынча иштей алат. Бирок, ичеги менен мээнин ортосундагы байланыш вегетативдик нерв системасы, гормоналдык сигналдар жана цитокиндер аркылуу сакталып, "ичеги-мээ огу" деп аталган нерсени түзөт.
Изилдөөлөр көрсөткөндөй, ичеги бактериялары Альцгеймер оорусунун негизги патологиялык маркери болгон β-амилоиддик белоктун топтолушунда роль ойнойт. Дени сак контролдук топко салыштырмалуу, Альцгеймер менен ооругандарда ичеги микробиотасынын ар түрдүүлүгү азайып, Bifidobacterium салыштырмалуу саны азайган.
Жеңил когнитивдик бузулуулары (MCI) бар адамдарда жүргүзүлгөн кийлигишүү изилдөөлөрүндө Bifidobacterium MCC1274 керектөө Ривермид жүрүм-турумдук эс тутум тестинде (RBANS) когнитивдик көрсөткүчтөрдү бир кыйла жакшыртты. Тез эс тутум, көрүү-мейкиндик жөндөмү, татаал иштетүү жана кечиктирилген эс тутум сыяктуу тармактардагы упайлар да бир кыйла жакшырды.
Жарыяланган убактысы: 2025-жылдын 7-январы